PLEISTOSEN (Son Buzul Çağı)

Plesitosen döneminin sonları insanlığın evrimi için oldukça önemli bir evreyi oluşturuyor...

Pleistosen dönemde buzullarla kaplı olan alanlar (koyu mavi alanlar buzulları temsil ediyor).

Pleistosen Çağ, genellikle 2.6 milyon yıl önce başlayan ve yaklaşık 16/12.000 yıl öncesine kadar uzanan süreç arasındaki zaman dilimi olarak tanımlanır. Son buzul dönemi olarak da bilinen bu dönemde, gezegenimizin büyük bir bölümü buzullar ile örtülüydü.

Pleistosen dönemde kıtalar mevcut yerlerinde konumlanmışlardı. Buzul çağı boyunca buz tabakaları Antartika, Avrupa’nın büyük bir bölümü Kuzey ve Güney Amerika’nın bir kısmı ve Asya’nın bir bölümünü kaplamaktaydı.

Fakat adına buzul çağı denmiş olmasına rağmen, ilk akla geldiği şekliyle bu uzun dönem boyunca, tüm dünya buzullar altında kalmamıştı. Buzulların eridiği, bazen daha ılıman, bazen daha soğuk yaklaşık 20 alt evre belirlendi. Yani bazı aralıklarda buzullar çekilmiş bazı aralıklarda buzullar dünyanın bir kısmını tekrar kaplamıştı.

MÖ 75.000-12.000 yılları arasında Kuzey buzulları 4-5 km kalınlığa ulaşmış, dolayısıyla deniz seviyeleri 120 metre kadar alçalmıştı.

Asya’da Kazan (günümüz Rusya-Tataristan bölgesi), Avrupa’da Berlin şehri, Amerika’da da Göller bölgesi dolaylarına kadar dünya buzullarla kaplanmıştı.

Endonezya Sumatra adasındaki Toba Gölü dünyanın en büyük krater göllerinden biridir.

Toba Gölü 110 km uzunluğu, 30 km genişliği ile yaklaşık 1.100 km karelik bir alanı kaplar. Deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 900 metredir.

Yaklaşık 75.000 yıl önce bu bölgede bir ‘’süper volkanik patlama’’ meydana gelmiş ve bugünkü Toba krater gölünü oluşturmuştur. Patlama dünyada 25 milyon yıl boyunca yaşanan en büyük patlama olarak saptanmıştır. Bu patlama neticesinde o dönemdeki ''insan'' nüfusunun 10.000-1000’ e kadar indiği ve doğal canlı yaşam türlerinin yok olma seviyesine geldiği saptanmış; 6 milyar ton kükürt dioksit atmosfere yayılarak yaklaşık 3.000 km karelik bir alanı kaplamıştır. Bunun neticesinde zaten Buzul Çağı içinde olan dünya tekrar soğumaya başlamış, kar ve buzullar dünyanın % 30’ unu kaplar hale gelmiştir.

Buz çağları boyunca kuzey yarıkürenin buzullaşması. 3/4 km. arası kalınlığa ulaşan buz katmanları deniz seviyesinin yaklaşık 120 m. düşmesine yol açmıştır.

Türümüzün birebir deneyimlediği buzul dönemi olan Pleistosen Çağı içerisinde, insanın kültür ve evrim tarihinde yavaş ancak güçlü atılımlar gerçekleşti. Homo Sapiens türü, bu çağ içerisinde ilk evrimsel atağını yaptı ve çağın sonuna yaklaşıldığında insanlık neredeyse dünyanın tüm bölgelerine yerleşebilecek imkan ve yeterliliğe sahipti. Günümüz Kuzey-Doğu Sibirya Bölgesi'nde bulunan Yakutistan'daki insanlar (Yakutlar) oradaki iklim koşulları ile son derece barışık ve uyumlu olarak yaşamaya devam etmektedirler; öyle ki onlar için ''-25'' derece (celcius) ''sıcak'' olarak görülmektedir; ''soğuk'' algıları ise ''-60'' derecede başlamaktadır...:)

Yaklaşık olarak MÖ 16-14.000 yılları arasında sona eren Pleistosen-Buzul Çağı sonrası ''Holosen'' denilen halen de içinde bulunduğumuz dönem başlamış ve dünyanın çeşitli bölgelerinde, özellikle Güney Sibirya-Orta Asya, Mezopotamya ve Anadolu’da ılımanlaşan iklimin de etkisiyle insan toplulukları ortaya çıkmış, önkültür ve yaşam biçimleri oluşmaya başlamıştır. Bu sürecin çok daha öncesini Altay’lardaki Ayu Taş-Denisova Mağarası konulu makalelerde görmüştük.

Günümüzden yaklaşık 14 bin yıl önce iklim kuşaklarının yer değiştirmesi, doğal çevre üzerinde etkili olur. Buzullar daha da erimeye başlar ve buna bağlı olarak deniz seviyeleri yükselir; basınç merkezleri değişmeye başlar, sıcak ve soğuk su akıntıları ise yön değiştirir. Yaklaşık 16 bin yıl önce, ilk olarak Asya, 10-12 binlerde Avrupa, 8 binlerde ise Amerika’ da tekrar ısınma başlamış ve buzullar erime sürecine girmiştir.

Bu süreçte Kanada-Amerika arasındaki göller bölgesinde 5 büyük göl, Asya’da da iç denizler ve su seviyelerinin yükselmesine bağlı oluşumlar meydana gelir. Karadeniz yaklaşık 10/12.000 yıl önce Boğazların da oluşmuyla ''Deniz'' haline gelir....Bütün bunlara ilk önce bitki örtüsü, hemen ardından hayvan türleri ayak uydurur. Bu değişimin çevreye yaptığı etki kimi yerde daha yoğun, kimi yerde ise daha az yaşanır. Bu süreç insanlık tarihinin en önemli dönüşümlerinden biri olan yerleşik yaşamların ortaya çıkışına da eşlik eder.

Fransa Lascaux mağarasındaki (MÖ 15.000) tarih öncesi resim, Ön Türk araştırmacısı Kazım Mirşan tarafından ‘’Bizon saldırısı sonucu ölen avcının ruhunun kuş olarak uçması’’ olarak okunmuştur…

Doğal olarak bu dönem içinde insan yaşamına ve hayatta kalma mücadelesine en elverişli yerler ise fiziki şartlar ve sıcaklık etkisi bakımından mağaralar olmuştur. Örnek olarak Başkurdistan’daki Şölgentaş, Altay’lardaki Denisova, Anadolu'daki Bafa-Latmos, Avrupa’daki Lascaux (Fransa) ve Altamira (İspanya) mağaraları insan yaşamının alet ve izlerini, mağara-kaya resim, tamga ve soyutlama aşaması eserlerini içermesi bakımından son derece ilginç ve önemlidir.

Yine bilimsel tespitlere göre, buzul çağlarıyla, kıtlıklarla kesilen dönemler sonrası, Orta Asya-Avrasya insanı MÖ 30.000 yıllarında kaya ve mağaralara resimler yapmaya başlamıştır. Bu kaya resimlerinde gelişerek tekrarlanan kavramlar sabitleşip MÖ 15.000 yıllarından itibaren, tamga-semboller halini almaya başlamıştır. Bunlara petroglif, yani yazı elemanları içeren kaya resimleri deniyor. Bu sembol şekiller biçimindeki yazı elemanlarına Orta Asya'da Türkçe tamga (damga) adı verilmiştir. (İngilizce stamp; fransızca timbre; almanca der stempel; ispanyolca estampilla; latince stamp.......)

Not : Detaylı bilgi için bkz. ''Kitap'' sekmesi ''Giriş'' bölümü...