KAREZLER (UYGUR SU KANALLARI)
Güncelleme tarihi: 25 Nis 2023
Yapımlarına MÖ 500'lerden itibaren başlanan ve yerçekimi yasası gözetilerek çalışması sağlanan Doğu Türkistan Uygur Karezleri yani Su Kanalları, Tanrı Dağları'ndan (Tien Shan Mountain) Taklamakan Çölü boyunca 60 kilometrelik alanı geçerek kurak Turfan Bölgesi'ni bereketli vaha haline getirmiş…
Doğu Türkistan-Uygur bölgesindeki Turfan Havzası yer altı su kanalları-Karezler, Uygur Türkleri'nin en eski mühendislik başarılarından biri olarak biliniyor. Havzada 1784 adet karez saptanmış; bunların 614'ü hala aktif; yılda yaklaşık 301 milyon metreküp su Tanrı Dağları'ndan Turfan Havzası'na taşınıyor.
Burada çölün yansıması olarak havada mat, sarı bir renk hâkim. Ufukta Tanrı Dağları'nın dorukları parlarken, yakınlarda üzüm kurutmak için kullanılan küçük kulübeleriyle Turfan Havzası uzayıp gidiyor.
Sıcak ve sert iklime rağmen Turfan toprağı verimli ve göz alabildiğine üzüm bağlarıyla kaplı. Burada 10'dan fazla üzüm türü yetişiyor. Bağlarda ihtiyaç duyulan su ise Tanrı Dağları’nın (Tien Shan Mountain) kaynaklarından eski çağlardan kalma su kanallarıyla taşınıyor. Bunlara Uygur dilinde ''kuyu'' anlamına gelen ''karez'' deniyor.
Yazın kavurucu sıcağında suyun buharlaşmasını önlemek için kanalların büyük bir kısmı zeminin 100 metre altındaki yeraltı tünellerinden geçiyor. Her biri 3 ila 30 km uzunluğunda olan bu kanallar (tüneller) bölgedeki binlerce kuyuyu birbirine bağlıyor. Günümüzdeki aktif kanalların uzunluğu ise 500 km. yi geçiyor. 1700'lü yıllarda tüm kuyu ve kanal sisteminin uzunluğunun ise 5.000 km yi bulduğu saptanmış.
Bu kanallar doğrudan bağlara ve tarlalara su taşırken içme suyu için 170 binden fazla kuyu kullanılıyordu.
Özetle;
Karez Eşsiz bir yeraltı su kanal sistemidir.
2.500 Yıl önce Uygur Türkleri; yerçekiminden başka bir güç kullanmadan ve yerin altından suyu; Tanrı Dağları’nın zirvelerinden başlayıp TURFAN HAVZASI ‘na kadar uzanan ve bu esnada Taklamakan Çölü'nü 60 km. boyunca 110 m. altından geçen ve toplamı 5100 km. uzunluğundaki karezleri inşa etmişlerdir. Bu dev eser, bugün için bile bir mühendislik harikasıdır.
Türkçemizdeki ‘’Tarım’’, ‘’Turfanda’’-‘’Turfanda Sebze’’ ve ‘’Uygar’’ sözcüklerinin kaynağının da Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri olduğunu biliyor muyduk ?....:)
Son Söz...
Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır.
Mustafa Kemal Atatürk
(Afet İnan, Atatürk Hakkında H. B., S. 297)
Kaynaklar :
Yorumlar